12 Eylül 2023 Salı
News
ilhan VARDAR
İki Galaksi Arasındaki Etkileşimler Bir Yıldız Doğumu Tsunamisi Yaratıyor
Garip şekilli galaksilere bakmayı seviyorsanız, “Arp Tuhaf Galaksiler Kataloğu”ndan daha iyi bir yer yok.
Astronom Halton Arp tarafından 1966’da derlenen katalog, 338 tuhaf top etkileşimli gökadanın bir özetidir. Ancak Arp, kataloğu sadece garip görünen galaksileri göstermek için derlemedi. Bu tuhaf gökadaların, normal görünümlü eliptik ve sarmal gökadaları bozan fiziksel süreçleri incelemek için mükemmel laboratuvarlar olduğunu düşündü. Galaktik karşılaşmaların patlamalarda yıldızlar oluşturabileceğini öne süren ilk kişilerden biriydi.
Onun görüşü, 1960’larda şekilsiz galaksileri sadece tuhaflıklar olarak yazan birçok astronomun görüşüyle çelişiyordu. Çoğu galaksinin düzenli ve simetrik olduğuna inandıkları bir “kurabiye kalıbı” gibi evrene inanıyorlardı. Ama Arp, şiddet ve doğumla dolu farklı türde bir evrene inanıyordu.
Yeni yıldızlarla patlayan böyle bir Arp galaksisi, Arp 143 sisteminin bu Hubble Uzay Teleskobu’ndan alınan yeni bir görüntüsü sistemdeki iki gökadanın kafa kafaya çarpışarak üçgen şeklindeki yıldız oluşumu patlamasını körüklediğini gösteriyor. Etkileşen gökada ikilisine topluca Arp 143 adı verilir. Çift, sağda çarpık, yıldız oluşturan sarmal gökada NGC 2445 ile soldaki daha az gösterişli arkadaşı NGC 2444’ü içeriyor.
Gökbilimciler, galaksilerin birbirlerinden geçerek, görüntünün sağ tarafında binlerce yıldızın canlandığı NGC 2445’teki benzersiz şekilli yıldız oluşumu ateş fırtınasını ateşlediğini öne sürüyorlar. Bu galaksi, yıldızları oluşturan yakıt olan gaz açısından zengin olduğu için yıldız doğumunda çalkalanıyor. Ancak, resmin sol tarafında gösterilen ortağı NGC 2444’ün yerçekimsel kavramalarından henüz kurtulamadı. Çift, NGC 2444’ün kazanıyor gibi göründüğü kozmik bir halat çekme savaşı yürütüyor. Gökada, NGC 2445’ten gaz çekerek yeni oluşan yıldızların tuhaf üçgenini oluşturuyor.
New York’taki Flatiron Enstitüsü’nün Hesaplamalı Astrofizik Öne çıkan görsel belirle Merkezi’nden ve Seattle’daki Washington Üniversitesi’nden gökbilimci Julianne Dalcanton, “Simülasyonlar, iki gökada arasındaki kafa kafaya çarpışmaların yeni yıldız halkaları oluşturmanın bir yolu olduğunu gösteriyor” diyor. “Bu nedenle, yıldız oluşum halkaları nadir değildir. Ancak, bu sistemle ilgili garip olan şey, bunun bir yıldız oluşumu üçgeni olmasıdır. Bu şeklin bir nedeni, bu galaksilerin hala birbirine çok yakın olmaları ve NGC 2444’ün hala NGC 2445’in gazını çekirdeğinden uzaklaştırmaya yardımcı olabilecek görünmez, sıcak bir gaz halesine de sahip olabileceğidir.” diye ekliyor
NGC 2444, aynı zamanda, ortağından şeker benzeri gaz şeritlerini çekerek, iki gökada arasında bir köprü oluşturuyormuş gibi görünen genç, mavi yıldızların fışkırmasını sağlamaktan da sorumludur.
Bu flamalar, NGC 2445’in eteklerinde başlayan ve içeriye doğru devam eden bir yıldız oluşumu dalgası gibi görünen şeyin ilkleri arasındadır. Araştırmacılar, yayıncı yıldızların yaklaşık 50 milyon ila 100 milyon yıl önce doğduğunu tahmin ediyor. Ancak NGC 2445, NGC 2444’ten yavaş yavaş uzaklaşmaya devam ederken, bu bebek yıldızlar geride bırakılıyor.
1 milyon ila 2 milyon yıldan daha eski olmayan yıldızlar, NGC 2445’in merkezine daha yakın bir yerde oluşuyor. Hubble’ın keskin keskinliği bazı yıldızları ortaya çıkarıyor. Onlar galaksideki en parlak ve en büyük olanlardır. Parlak mavi kümelerin çoğu yıldız gruplarıdır. Pembe lekeler dev, genç yıldız kümeleridir ve hâlâ toz ve gazla örtülüdür.
Eylemin çoğu NGC 2445’te gerçekleşse de, bu, etkileşen çiftin diğer yarısının yara almadan kurtulduğu anlamına gelmez. Yerçekimi mücadelesi, NGC 2444’ü garip bir şekle soktu. Galaksi eski yıldızları içerir ve yeni yıldız doğumu yoktur çünkü gazını bu galaktik karşılaşmadan çok önce kaybetmiştir.
Maryland, Baltimore’daki Uzay Teleskobu Bilim Enstitüsü’nden Elena Sabbi, “Bu, uzun zaman önce meydana gelen etkileşim türlerinin yakın bir örneğidir. Yıldız oluşumunu ve etkileşen galaksileri anlamak için harika bir sanal alan” diyor.
Kaynak : NASA, ESA, STScI, Julianne Dalcanton (Hesaplamalı Astrofizik Merkezi/Flatiron Enstitüsü, UWashington) Sürüm Kimliği: 2022-010
