Marx’ta para (13)
Basit dolanım sürecinde finansal açıdan “doğal ve ilkel biçim” olarak bir denge kurulabiliyorsa, asıl soru artı-değerin nereden kaynaklandığı değil ama gerekli ‘para’nın nerden geldiğidir.
Yanlış soruya doğru çözüm, demek ki, artı-değerin dolanımının finansal sorununu çözüp çözememesini teknik düzeyde ele almakla bulunabilecektir.
1° (A-M) çevriminin başında, (M)’i satın almak için gerekli olan paranın nereden geldiğinin yanısıra, asıl ‘artı-değer’e karşılık gelecek paranın (monnayer la plus-value) nereden çıktığı sorusuna yanıt vermek gerekmektedir.
Daha somut bir biçimde; “Bir ülkede üretilmiş malların dolanımı için gerekli para toplamı nereden gelmektedir?” (1) diye soruyu genelleştirerek soralım.
Gerçekte soru böylesine genelleştirildiğinde, sorun da yokmuş gibi düşünülmektedir.
Oysa, sorunun çözümü, daha önce değindiğimiz basit dolanım yasalarında bulunmaktadır.
Gerçekten de, kapitalistler tarafından bir ‘para stoku’na sahip olunmasının ya da kapitalist sınıfın ortaya çıkışının tarihsel koşulları (Le Capital, livre premier, tome III, section 8 et livre troisième, tome I, section 4)’te ele alınmıştı.
O uzun tarihsel koşullar yerine, burada, kapitalistin ‘paralı adam’ (l'homme aux écus) olduğu varsayılacaktır. Demek ki, kapitalist olmak, şu aşamada, “artı-değerin kazanılacağı döneme kadar dayanacak gerekli paraya sahip olmak demektir” (2)
O zaman, ‘artı-değer’in dolanımını sorun yaratmayacak bir varsayım olarak geçebileceğiz. Ancak, onun ‘gerçekleşme’ (réalisation) sorunu hiç de göründüğü kadar kolay değildir.
Yani parasal olanakları, apansız ‘gerçek talep’ gibi değerlendirerek bu ikinciyi de varsaymaya kalkmak demek, ‘el çabukluğu marifet’ anlamına gelecektir.
Örneğin, Brunhoff, Rosa Luxembourg’un da yeniden-üretim şemasında ‘birikmiş artı-değer’ için talebin nereden karşılandığını sorun olarak görmediğini yazmaktadır (3).
2° Bununla birlikte, altın tedarikinin koşulları konusunda kimi teknik açıklamalar gerekli olacaktır
biçiminde formüle edilen açıklamaya Marx’ın altın üreticisi kapitalistlerini de ekleyerek aşağıdaki şemayı oluşturabiliriz : Öyle ki altın üreticileri ürettikleri altınları hemen mal satın alarak ellerinden çıkarmaktadırlar.
Kapitalistlerin kullanımı (üretim) Kapitalistlerin kaynakları Altın üreticileri Diğer kapitalistler a=m m=a A= M Altın ________________________ M’ = A’“Dolanım sürecinde değişim yoluyla paraya çevrilmemiş olsa bile doğal biçimiyle üretilen altın, daha o andan itibaren paradır... harcanmış emek-gücü ve üretim aracı olarak dolanıma giren sermaye para-biçimi, ürün satışıyla değil ama ürünün doğal biçimi olarak yer alacaktır, dahası üretilen değerin para-biçimi olarak değil ama yeni ürün, ek para olarak yer alacaktır”
Böylece, sanki bir kesim kapitalist, dolanıma, kendisi tarafından avanse edilen para-sermayeye ek olarak (artı-değer miktarı kadar) olan bir (valeur-marchandise) sürmüş olacak; diğer bir kesim kapitalist de, altın üretimi için dolanımdan çekilen metalara (valeur-marchandise) ek olarak (artı-değer miktarı kadar) değer-para sürmüş olacaktır. (4)
Böylece, teknik olarak diyelim, altın üreticilerinin de ‘birikim’ (thésaurisation) yapmadıkları varsayılarak, daha önceki kuramsal çözümlemelerin geçerliliği bozulmamış olmaktadır.
Bununla birlikte, bu totoloji benzeri teknik çözüm, altın üreticilerinin bir toplumsal aşırı-ürün (sur-produit)’e yolaçmayacakları sorusuna yanıt vermemektedir.
Dolayısıyla sermaye birikiminindeki (accumalation), ‘finansal mekanizma’lar ile ‘reel mekanizma’lar’ın derin bağı, kapitalistlerin finansman kapasitelerinin, toplumsal ürünün yeniden-üretim koşullarının bütününe eklemlenmediği müddetçe aydınlığa çıkarılmamış olacaktır.
Öyleyse yapılacak olan, öncelikle altın üreticilerinin, daha sonra da tüm kapitalistlerin eklendiği bir genel finansal denge koşullarını açıklamak olacaktır.
(Sürecek)
(1) Ibid., tome I, p. 306.
(2) Ibid., p. 311. Anımsatalım ki, Avrupa Birliği Parası olarak Euro’nun kuruluş günlerinde, çok eski para birimi olarak Ekü (écus) de önerilmişti.
(3) Brunhoff, p.83
(4) Le Capital, ouv. cité, livre deuxième, tome I, p. 304.